Osoby, którym zgodnie z prawem przysługiwałby spadek z ustawy – jednak nie otrzymały go z uwagi na rozdysponowanie jego najcenniejszych składników (często nieruchomości) w drodze darowizn pomiędzy innych spadkobierców lub osoby trzecie – zadają następujące pytanie:
Czy darowizny dolicza się do zachowku? Jeżeli tak, to które i jakie muszą być spełnione warunki aby zaliczyć darowiznę do zachowku?
W celu ustalenia wysokości zachowku należy doliczyć do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób.
W myśl art. 994 § 1 k.c. nie dolicza się̨ do substratu spadku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chodzi jednak o darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, czyli osób trzecich. Natomiast tak spadkobiercy, jak i osoby uprawnione z tytułu zachowku obowiązani są̨ zaliczyć pomiędzy sobą wszystkie darowizny, niezależnie od okresu ich dokonania, a więc nie dotyczy ich wypomniany okres dziesięcioletni.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 1 czerwca 2004 r., I ACa 285/04: „Na poczet zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 KC). „A contrario” należy przyjąć, iż podlegają̨ zaliczeniu darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę̨ ich dokonania.”
Prawidłowa wykładnia art. 994 § 1 k.c., powinna być taka, że niemożność doliczania do spadku po upływie dziesięciu lat licząc wstecz od śmierci spadkodawcy dotyczy tylko darowizn, które dokonane były na rzecz osób obcych, nie będących ani spadkobiercami, ani uprawnionymi do zachowku.
Jeśli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku obdarowany został za życia przez spadkodawcę̨, to odpowiada on za zapłatę̨ zachowku nie na podstawie art. 1000 § 1 k.c., lecz na podstawie art. 991 § 1 k.c., przy doliczeniu darowizny do spadku. W konsekwencji nie ma znaczenia kiedy darowizna na rzecz spadkobiercy została dokonana (przed czy po upływie 10 lat). Przy ustalaniu zachowku uwzględnia się wszystkie darowizny dokonane na rzecz spadkobierców.
Autor: adwokat Aneta Majkowycz